Google
Informazioni su questo libro
Si tratta della copia digitale di un libro che per generazioni e stato conservata negli scaffali di una biblioteca prima di essere digitalizzato da Google
nell'ambito del progetto volto a rendere disponibili online i libri di tutto il mondo.
Ha sopravvissuto abbastanza per non essere piu protetto dai diritti di copyright e diventare di pubblico dominio. Un libro di pubblico dominio e
un libro che non e mai stato protetto dal copyright o i cui termini legali di copyright sono scaduti. La classificazione di un libro come di pubblico
dominio puo variare da paese a paese. I libri di pubblico dominio sono 1'anello di congiunzione con il passato, rappresentano un patrimonio storico,
culturale e di conoscenza spesso difficile da scoprire.
Commenti, note e altre annotazioni a margine presenti nel volume originale compariranno in questo file, come testimonianza del lungo viaggio
percorso dal libro, dall'editore originale alla biblioteca, per giungere fino a te.
Linee guide per Putilizzo
Google e orgoglioso di essere il partner delle biblioteche per digitalizzare i materiali di pubblico dominio e renderli universalmente disponibili.
I libri di pubblico dominio appartengono al pubblico e noi ne siamo solamente i custodi. Tuttavia questo lavoro e oneroso, pertanto, per poter
continuare ad offrire questo servizio abbiamo preso alcune iniziative per impedire 1'utilizzo illecito da parte di soggetti commerciali, compresa
1'imposizione di restrizioni sull'invio di query automatizzate.
Inoltre ti chiediamo di:
+ Nonfare un uso commerciale di questifile Abbiamo concepito Google Ricerca Libri per l'uso da parte dei singoli utenti privati e ti chiediamo
di utilizzare questi file per uso personale e non a fini commerciali.
+ Non inviare query automatizzate Non inviare a Google query automatizzate di alcun tipo. Se stai effettuando delle ricerche nel campo della
traduzione automatica, del riconoscimento ottico dei caratteri (OCR) o in altri campi dove necessiti di utilizzare grandi quantita di testo, ti
invitiamo a contattarci. Incoraggiamo l'uso dei materiali di pubblico dominio per questi scopi e potremmo esserti di aiuto.
+ Conserva la filigrana La "filigrana" (watermark) di Google che compare in ciascun file e essenziale per informare gli utenti su questo progetto
e aiutarli a trovare materiali aggiuntivi tramite Google Ricerca Libri. Non rimuoverla.
+ Fanne un uso legale Indipendentemente dall'utilizzo che ne farai, ricordati che e tua responsabilita accertati di farne un uso legale. Non
dare per scontato che, poiche un libro e di pubblico dominio per gli utenti degli Stati Uniti, sia di pubblico dominio anche per gli utenti di
altri paesi. I criteri che stabiliscono se un libro e protetto da copyright variano da Paese a Paese e non possiamo offrire indicazioni se un
determinato uso del libro e consentito. Non dare per scontato che poiche un libro compare in Google Ricerca Libri cio significhi che puo
essere utilizzato in qualsiasi modo e in qualsiasi Paese del mondo. Le sanzioni per le violazioni del copyright possono essere molto severe.
Informazioni su Google Ricerca Libri
La missione di Google e organizzare le informazioni a livello mondiale e renderle universalmente accessibili e fruibili. Google Ricerca Libri aiuta
i lettori a scoprire i libri di tutto il mondo e consente ad autori ed editori di raggiungere un pubblico piu ampio. Puoi effettuare una ricerca sul Web
nell'intero testo di questo libro da lhttp : //books . qooqle . com
I
T A B U L A
ANTIATINA
\
Digitized by
Digitized by
Google
T A B U L A
ANTIATINA
£ RUINIS VETERIS ANTII
Nuper Effoffa
INTERP RETATIONE, ET NOTIS
A B
JOSEPHO ROCCO VULPIO
SOC JESU SACERDOTE
ILLVSTRATA.
%0 M A E
Excudebat Joannes Maria Salvionus
Typographus Vaticanus
CIO 10 CCXXVI. _
Superiomm Facultate . zedby
Digitized by
Googl
EMINENTISSIMO PRINCIPI
ALEXANDRO
ALB ANO
CLEMENTIS XI. P. M. Fratris FUio
Cardinali AmpliJ/tmo .
Jofephus Roccus Vulpius Soc. Jefu Sacerdos
Felicitatem
VVM nuper ad Te,
Petrus marcellinus
Corradinus Cardinalis *Amplij[imus
mihi aditumaperuiffet, ut eam quam
a i|Google ^
Digitized t
DEDICATIO
illo jubente Veteris Latii hiftoriam
perfequor , ipfe quoque vetuftis monu-
mentis , quorum in erudito tuo Muf&o
ingens copia , juvares , tanta me Al&
XANDER AlvANeCaRDINALIS sAmPLIS-
sime , humanitate , comitate ftudio fu-
fcePifti, ut ingentes fane animos dares
aa rern alacrius in dies gerendanuz ,
quippe qui , me tuo quoque patrocinio
acpmjidio in antiquis pr&fertim lapi-
dibus emtis interpretandis ac dejcri-
bendis fulciri viderem. Tabulam cum
primis ex Antii ruinis anno fuperiore
tuis impenfa ac ftudio ejfojfam , qua
Antiatum res illuftrarem , (Jiquidem
de Antiatibus mihi tunc fcribebatur
hiftoria ) interpretandam permifefti ,
quod &ame faSlum , & hiftorU reli-
qm de Antiatibus monumentum ad-
jim&um fuit cum grata de te fufce-
Digitized by GoOQlC ^
DEDICATIO
pti beneficii recordatione . Quum ta-
men arSlis admodum temporis finibus
tunc angufiarer, ea tantum hujus Ta-
buk fum interpretatus , qm legenti-
busconcifas inilla defcriptas notas ut
inojfenfo pede percurrerent fatisforzs
juaicavi . Vberiorem autem interpre-
tationem , quam me habiturum tunc
quoque receperam , nunc do , tibique
meum hunc qualemcumque laborem ,
Cardinalis AmpliJfime,aico & addico.
Teenim his erudit& antiquitatis mo-
numentis apprime deleftari Mufcum
tuum nobilijfimum iisdem confertum
luculento fatis efi tefiimonio . Copio-
fijfima vero Bibliotheca tua optfmis
rarijfimifque codicibus incredibili ftu-
dio undique conquifitis ditata & pu-
blico fiuaioforum ac literatorum homi-
nnm bono ab humanitate tua femper
DigitizedbyGOQQle ^
DEDICATIO
patens favorem tuum in optimis arti-
bus acftudiis promovendis abunde de-
clarat. Qupaut in fingula pene mo-
menta pr&ftare pojfis , doSlos eident3
viros pmfecifti , qui alienis femper
& Hudiis & commodis pmfto ejfent .
Qtu omnia eo conftantius voluirecen-
fere , quo memetipfum teftem in fingu-
la popum adducere . Hanc vero comi-
tatem dignijfimam quidem Viro Prin-
cipe virtutem ( fedperraram fiepius )
ab Optimo Patruo tuo baufifti, Cardi-
nalis *AmpliJfime . Vivit enim vivit
in omnium memoria altijfime defixcL3
atque imprefia CLEMENTIS XI.
Pontificis vere Optimi vere <Maximi
Patmi tui fingularis comitas ac beni-
gnitas 9 qua bonarum artium ffudia^
liberalij/ime complexus efi \ Vivitjn-
quam,vivetque
Digitized by VjOOQ lC
DEDICATIO
Dum domus Aene& Capitoli im-
mobile faxum
sAccolet Jmperiumque PaterRo-
manus habebit .
Jltinquam difficilem & fcopubfum
locum non imprudens inciderim,quam-
que periculojk plenum opus alea tra-
&em,dum tuas perfequi laudes conor,
fat novi . Itaque ne modeflU tm vul-
nus graviffimum infiigam , ft omnes
perjequi velim , imperato illas ftkntio
omntbus potiore laudibus pmtermit-
tam. Qupdfi, hoc a me Ttbi dicatum
opufculum aliquantulum refpicies, Ti-
bique(quod mihi blandiar) non inju-
cundum acciderit , animos addes ad
majora in dies perfequenda , qm Eru-
dite Antiquitatis curiofos Seffatores
maximejuvent , meque in eorpm nu-
merum ab tua humanitate recenfttum
co-
Digitized by GooQle
DEDICATIO
cognoveris , quomm animos tua bene-
ficia in omne obfequium tibi devinclifi
fimos reddiderunt . Vak.
%om& ex Gracorum Collegio .
Eidib. Decembr. Repar. Oib. A. CID 10 CC XXVI.
Digitized by
MICHAEL ANGELUS
TAMBURINUS
Trtpojitus Generalis Societatisjtsv .
CUm Opufculum , cui titulus: Tabula Antiatina E Ruinis Ve-
teris Antii nuper effojfa interpretatione & notis A P. Jofepbo
Rocco Vulpio Societatts Jefu Sacerdote IlluHrata aliquot ejus-
dem Societatis Theologi recognoverint , & in lucem edi poflTepro-
baverint ; facultatem facimus , ut typis mandetur j fi iis , ad quos pcr-
tinet ita videbitur : cujus rei gratia , has Literas manu noftra fub-
fcriptas, & figillo noftro munitas dedimus.
Romae 28. Junii 1725.
Micbael Angelus Tamburinus .
IMPRIMATVR.
Si videbitur Reverendiflimo Patri Magiftro Sac. Palat. Apoft.
N. Epi/copus Tojams Vicesger.
IMPRIMATVR.
Fr. Gregorius Selleri OrdinisPrxdicatorum
Sacri Palatii Apoftolici Magiftcr .
Digitized by
Digitized by
Googl
, * , , /• e^Bm,ax:JRjeu,Priricip{(dle:
Fragmeniimivt/mptronLP super/te^ 2 7Qa ~ ^^^^l^Jj
x «nJriS.KM.CaM.AU^^u, . GRAPHINATiL
IX
, n M p E blV5 - ROMANVS
;,;JS • VER' CAP'AB IB
r DlV5f ILARIAN ' ASVPEL
/ATHVt
[EGVS
pf !a
[RIMVJ
iEBERCENSORJN
TECEVFORIAN
ATR
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Quid fibi voluerit h&c Tabula , atque
in ea defcripta in univerfum
Expqfitio.
CAPUT PRIMUM.
Nter Veteris Antii ( de qua Urbe hifto-
riam nuperrime fcripfimus) monumen-
ta , locum damus huic Tabuke ibidem
nuperrimc effbffx , brevemque illius ,
quantum exfxagmentis in unum coa-
ptatis conje&ura aflequi poffumus, ex-
plicationem adjungimus . Duplicem
itaquepartem habet Tabula, fivefra-
gmentum Tabula?. Prima quidem Cae-
fariani, five Caefareae domus fervi defoibuntur . Altera vero fex
pofteriorum anni menfium Calendarium notatur . Ouod quidem ad
Servos attinet : eorum minifteria concifis de more notis fignantur,
quarum infra (ententiam (ubdam . Quantum vero conicctura affe-
qui poffum 5 erant hi Servi imperatorii , qui imperatoriarum xdium
Antii magnificentiflime, utin Antiatuinhiftoriadidumeft, cxtm-
darum curam habebant . In Tabula autem fignata fiint eorum no- .
mina vel tantum honoris caufa, utpofteris corum apud Cxfarem
miniftcria innotcfcerent , yel ob grati animi monumentum abAn-
A tia-
Digitized by VjOOQlC
i Tabula Antiatina
tiatibus incidi jufla , quod de fuo hi Servi & Liberti CaHarum in pu-
blica munera , Congiarium , puta , epulum vel ludos , pecuniae vim
illam & fummam contuliflent , qua» in tabula identidem hisnotis
(h-s cc) aut fimilibus exprimitur. Cui Conjefturce appofitum
Calendarium, in quodies ludorum aliorumque munerum fingillatim
notantur , non leve pondus addere videtur . Ludos autem epula , at-
que hoc genus munera populo a Cxfarianis Servis &: Libertis pnrberi
confuevifle nemo eft , qui nefciat . Cur autem hos Servos Antiates
potius five Antii degentes, quam Urbanos, Urbanorumque minifte-
riorum in aedibus Caefamm Curatores fuifle putem , id focit , quod
Antii fuerit hxc Tabula , & modo reperta , & proinde antiquitus po-
fita , in atrio fcilicet Templi alicujus vel aedis publicae aut certe foro ,
via, aliove celebri loco collocata. Quredam etiam inibi notantur
minifteria, quse Rufticationis propria acpeculiaria videntur,acpro-
inde Antii, in qua Urbe rufticationis delicias Imperatorum multos
haufifle diximus . Legitur enim ibi Subuillicus, Topiarius^ & Servus
Portandis ilicibus praefe&us . Illud autem maxime animadverten-
dum , quod intcr hos Servos notatur etiam /Edituus Fortunarum ,
quem efle aedituum Fortunamm Antiatum nullus dubito , ac proinde
Antii fervafle in sede Fortunarum . ^Edituus enim proprie eft , qui in
aede fervat, qui asdem cuftodit ejufque fiipelle&ilis curam habet,
a:difq;ipfius aditum daudit &referat ; qux munera nonnifi coram
exhiberi poflunt 5 nifi tamen per vicarium fierent . Potiflimum au-
tem argumentum,cur hos Servos Antii in sedibus Imperatoriis dcgiife
CTediderim,eft,quod pecuniae fumma ex Decurionum decreto notatur.
Decuriones autem Magiftratus fuere non Urbani fed Coloniarum .
In Urbe enim Decuriones nonnifi in exercitu fuerunt,prsepofiti nem-
pe decem militibus,ut Centuriones centum, velin Comitiis uni de- .
curiae Civium . Magiftratus autem Urbanus , cujus decreto aliquid
fanciretur, inUrbeDecurionesfuiflenufquamleguntur . Quoddc
ColoniispalfimapudScriptores occurrit, nofque, ubi de magiftra-
tibus Antiatum egimus, fufe oftendimus . Et hxc quidem quod
attinet ad Servorum feu patriam , feu domicilium . Cujus autem Im-
peratoris hi fervi fuerint, omnino non liquet . Quamvis enim ex
Con-
Digitized by GooQle
Illustrata. 3
ConfulibuS , qui identidem in Tabula notantur , aliquid luminis ad
hoc invelbgandum aflfulgeat, id tantum non eft, ut ftabilem in fenten-
tia dicenda pedem figere tuto quis poflit . Cum tamen ter notetur
Tiberius Claudius Cefir Jugufius Conjul 5 ejus Servos illos fuuTe, pro-
num eft fufpicari . Hic autem interpretamur appofite concua verba,
quibus Servomm minifteria in Tabula innuuntur, illifque explicandis,
atque illuftrandis breves aliquot notas adjungimus legentibus ad intel-
ligendum apprime utiles : Accipe itaque prima; partis hujus Tabulce
verborum conchorum interpretationem .
V irborum in Trima Tabuk partecon-
cife defcriptorum Interpretatio .
CAPUT SECUNDUM.
1 CLAUDIO CAESARE AUG.
Claudio Gdare Augufto.
CAECINA. LARGO. COS.
Caecina Largo Confule .
% TI CLAUDIO CAESARE AUG COS
Tiberio Claudio Carfare Confule .
L. VI TELLIO il
Lucio Vitellio Secundo .
3 C PONTIO COS
CajoPontio Confule •
4 M. Statilio Tauro
Marco Statilio Tauro .
L. QVINCTIO SECVNDO COS
Lucio Qujn&io Secundum Confule •
5 Q^VERANIO r «
A. POMPEIO GALLO ^ 0 *
Quin&o Veranio •
Aulo Pompejo Gallo Confulibus .
A 2 (JC
Digitized by Google
4 Tabula Antiatina
6 c. antistivs vetvs r Q
M. SVILLIO NERVILINO 05
Cajus Antiftius Vetus . [fiipple,c«w|
Marco Suillio Nervilino Coruules.
. 7 TI CLAVDIO AVGVSTO r
SER. CORNELIO ORPHITO
Tiberio Claudio Augufto.
Servio Cornelio Orphito Confulibus .
8 DD PRO.MAG. H-S oo BC
Decurionum decretopro Magiftramfeftertium milliafexcenta.
9 atr - - - - - Atrienfis.
10 pro mag h-s oo DC
Pro Magiftratu feftertium millia fexcenta .
11 svbvil - - - - Subvillicus.
12 top - - - - - Topiacius.
13 atr ----- Atrienfis.
14 POLIT - - - - Politor.
15 aug lib - - - - Augufti Libertus.
16 A bib - - - - A Bibliotheca .
17 aedit. vernani /Edituus Vernani .
1 8 princeps ■■' \ ' abella Princeps Tabcllariorum .
O Secundo , five fecundus , five fecundum .
19 DEC tan - - - Deciestantum.
20 AEDITVS FORTVNARVM
/Edituus Fortunarum , nempe Antiatum .
21 camp - - - - Campido&or •
22 tec ----- Tedor.
23 SPEC ----- Speculator.
24 AVG L EX DD H-S oo DC
Augufti Libertus ex Decurionum decreto feftertium rniUia
(excenta.
2 5 EX. D. D. ALLEC. H-S oo ATR
Ex Decurionum decreto alleclus (eftertiis mille Atrienfis .
%6 VER. CAP.ABIB Verus Capito a Bibliothcca .
- 27
Digitized by Google
I L t U S T R A T A. 5
27 HILARIAN. A SVPEL Hilarianus a Supclle&ik.
28 tec. evpofian Te&or Euporianus .
20 EX. D.D. H-S w=o
Ex Dccrcto Decurionum feftertium duobus millibus.
30 apid ----- Seraptdis.
31 pavimen - - - Pavimcntarius.
32 sphaer - - - - Sphaerifticus , vel Spha;rifta .
33 atren - - - - Atrenfis.
34 avg. l. pictor - Augufti Libertus pidor »
35 AVG L. IVSC VL
Augufti Libertusjulcularius ,{eujufculcntarius.
35 tegvl - - - - Tegularius.
37 LIAN DISPENS
Libertus Antonini, vel Antonii, vel Annonae, vel Antii
difpeniator.
38 ansvbvil - - - Antonini , vcl Antii Subvillicus.
39 M. medic MarciMedicus.
40 por:: • ILIC - - PortandisIlicibuS.
41 A CORIN - - - - ACorinthiis.
42 med ----- Medicus
43 favon ther - Favonius Thermarius •
44 PEDlSQi - - - - Pedifequus.
In Prim& Partis Tabuk Interpretd-
tionemNot&*
CAPUT TERTIUM.
1 CLAVDIO CAESARE AVG
CAECINA. LARGO. COS
Claudio Caefare Augufto Caccina Largo Confule ... Non vc*
reor, quin aliquis fub initium interpretationis mcx mc ftatim repre-
hendat,quodtresillasliteras COS Qmfide fiminterpretatus,non
vcro
Digitized by
Tabula Antiatina
vero Qmjulibus cum tamen de duobus agatur . Si quis enim hoc
forte reprehenderet, meminerit velim Conjulibus ita exprimi COSS
duobusnempe SS velcerteuno grandiori atqueextra aliarum lite-
rarum ordinem fic CoS , ut in exemplis, quae (equuntur in Tabula,
apparet . Ceterum hic (ecundus fuit Claudii Imperatpris Confulatus
Anno U. C. DCCXCV. , & in Faftis Capitolinis apud Pighium fic
notatur .
TI CLAVDIVS DRVSI F CAESAR AVGVSTVS C CAEClNA LARGVS
GERMANICVS II PRIDIE KAL MART ABDIC.
hoc eft . Tiberius Claudius Drufi filius Auguftus Cermanicus fe-
cundo [ fupple Conful] Pridie Kalendas Martias abdicavit : nempe
Confulatu conceflit . Cajus Cxcina Largus ejusdem Collega fiiit .
Hic annus autem juxta Labbxi noftri fupputationem fuit Reparato»
Salutis , five , ut ajunt, Chriftianac , quadragefimus fecundus ,
quo anno , juxta Chronicon Profperi Aquitani , S. Marcus Petri di-
{cipulus Alexandrinis Chriftum nuntiavit, & Cydi, quem Pafchalem
dixemnt, initium fuit . Csecina vcro , qui in Tabula Claudu Colle-
ga dicitur, & Largi cogncmine notatur , in Faftis ConCularibus Ano-
nymi a Norifio emendatis Longus infcribitur .
a TICLAVDIOCAESAREAVGCOS
L VITELLIO fi
Tiberio Claudio Csefare Augufto Confule , Lucio Vitellio Cc-
cundum . Nota, quod apudveteres pramomen Titi Iblalitera T
fignificabatur . Tiberii vero praenomen fignificaturi adjungebant
etiam literam I. fic TI.
Hic Confulatus tertius fuit Imperatoris Claudii, ftatimque ab
fecundo nuper memorato , ac proinde U. C. DCCXCVI. & Repa-
ratae Salutis quadragefimus tertius • In Faftis CapitoUnis fic in-
(cribitur.
Ti Clavdivs Drvsi F Caesar Avgvstvs L Vitellivs P.F. II
Germanicvs III Prid Kal Mart Abdic
In Eivs Locvm Factvs est
Ex Kal Ivliis
C. Vibivs Crispvs III T Statilivs T. F. T.N. Tavrvs
qus
Digitized by GooQle
IltDSTRATA. 7
qux omnia fic expono . Tibcrius Claudius Druii filius Cxfar Au-
guftus Germanicus Conful tertium , & Lurius Vitellius Publii filius
Conful fceundum fuit ejus Collcga . Claudius autem pridic Kalen-
das Martias abdicavit . In ejus locum fa&us eft . Ex Kalendis Juliis
Cajus Vibius Crifpiis tertium Confiil,&Titus Statilius Titi filius
Titi Nepos Taurus . Inter prima Urbis Amphitheatra Amphi-
theatrum Statilii Tauri recenfitum nullus Antiquitaus indagator
ignorat.
3 CPontioCos. CajoPontio Confidc. De hoc nulla planc
mentio neque in Faftis Capitolinis apud Pighium, neque in Labbza-
nis, nequc in Norifianis, ut ut dibgentiflime mveftigaverim,occurrit
Verum ex Tacito Annal. 6. conftat C. Pontium cum Cnco
Acerronio Confiilatum iniifie ultimo Tiberii Cselaris anno; ait nam-
que : Neque enim multo poft Jupremi Tiberio Conjules Cn. Acerro-
nius C. Pontius magiftratum occepere . Suetonius quoque in Tibcrio
Confulatum C .Pontii memorat Tiberii ipfius morte infigncm CicSed
tSf tempeftatibus tSf ingrarvefeente uimorbi retentus paullo poftobiit
C. Tiberius in villa Lucutlana oBarvo f5f ftptuagefimo «etatis anno, ter*
tio fS* vigefimo imperii j.Kal.April. Cn. Acerronio Proculo C. Pontio
Nigro Cojs. Torrentius autem vocat Pontium Nigrinum ex Dione
& vetuftis infcriptionibus .
4 M Statilio Tavro
L.QYINCTIO CoS
Marco Statilio Tauro Lucio Qujn&io iecundum Confiile . Neque
in Faftis Capitolinis apud Pighium ; neque in Idatianis apud Lab-
baeum hi Confules recenfentur . In Faftis vcro Anonymis, quos
Hcnricus Cardinalis Norifius emendavit, notantur Anno Urbis
ConditseDCCXCVII.
5 Q^VERANIO r -
A POMPEIO GALLO
Quinto Veranio AuloPompejo Gallo Confiilibus. Fuerunt hi Con-
fules anno Urbis Conditae DGC C II. Reparatse vero Salutis juxta
Labban calculum quadragefimo nono . In notandis autem his Con-
fulibus difcrimen inter Faftos Confiilares apparet . Siquidem Fafti
Capitolini apud Pighium fic eos notant . C. PoM-
Digitized by Google
8 Tabcla AntiatinA
C Pompeivs Longinvs Gallvs Q^Verannivs i Q^F.
hoc eft. Cajus Pompejus Longinus Gallus Quintus Veranius Quinti
fifius . Pompejum Caii pramomine vocant , cum in noftra Tabula
piamomen habeat Aulus . Deinde prirno Pompejum poftea Ve-
ranium , quem duobus N. N. deicribunt , adjungunt . Noftra vero
Tabula primo Veranium , iecundo Pompejum nominat . Fafti au-
tem, quos Idatianos dixerunt,ex recenfione Labbad noftri fic habent.
VERIANO ET GALLO .
In Faftis vero Anonymis apud Norifium habctur fcrme ut in no-
ftra Tabula VERANIO ET GALLO .
7 C. ANHSTIVS VETVS r
M. SVILLIO NERVILINO ^ 05
Cajus Antiftius Vetus cum Marco Svillio Nervilino Confules
Fuerunt hi Confules anno ab Urbe Condita dccciii. In Faftis
Capitolinis ita notantur .
C Antistivs c. f. c. n. Vetvs M. Svillivs Rvfvs .
h. e. Cajus Antiftius Caii filius Caii nepos Vetus & Marcus Suillius
Rufus . Labbxus autem & Norifius Suillium vocant non Rufum
neque Nervilinum, fcd Nervillianum .
8 TL CLAVDIO AVGVSTO r «
SER. CORNELIO ORPHITO
Tiberio Claudio Augufto Servio Cornclio Orphito Confiilibus .
Horum Confulatus inannum odingentefimum quartum abUrbe
Condita incidit, & in Faftis Capitolinis ita fignatur .
Ti Clavdivs drvsi F Caesar Avgvstvs. GermanicvsV.
Ser Corneltvs. Scipio Orphitvs .
nempe . Tiberius Claudius Drufi filius Caelar Auguftus Germanicus
quintum Conful, & Servius Comelius Scipio Orphitus ejus Collega
fuit. Carterum fub hoc Oaudii Confulatu Thracia in Provineiam
redadaeft. Hicrofblymis autem Procuratore Judaese Cumano infe-
dhione quadam concitata in exitu portarum ad triginta quatuor mil-
lia Judaeorum muerrime perienuit . His quoque Confulibus pne
Annonx caritate agrorumque fterilitate ingens ac univerfalis fames
ingruit , quam Agabus Divinus Vates multo ante prxdixerat , ut in
" fa-
Digitized by Google
I L L U S T R A T A. p
facris litteris Ac>. Apoft. c. 1 1 . v. 18 . habetur . Vide ChronicProfp.
Aqu. p. 1.
- 8 dd.pro.Mag.h-s 30 Bc expUcamus. Decurionum decreto
pro Magiftratu feftertium millia fexcenta . Decuriones vero in Co-
loniisiupremus fuere Magiftratus , a quo decreta fanciebantur velutt
Roma? ab Senatu , five ab Confulibus . Decuriones autem inde di&t
iunt,quod decimus quifque militum legebatur ad deduccndam Colo-
niam. Hinc eft illud TulUi inoratione pro Sextio: Recita qu&fo
Sexti , quid decrevermt Capu<e Decuriones . H-s 00 Bc interpretor:
Seftertium millies fexcenties . Numerus millenarius apud Romanos
his notis reperitur expreffus . M. cidm Um videre eft apud Ser-
torium Urlatum Patavinum Equitem in Ubro , quem fcripfit de notis
Romanorum . Nota? autem ifiae H-s feftertios nummos fignificant ,
quorum finguli quartam Julii partem sequabant : cumque duos affes
cum iemiffe five dimidio complederentur, his notis exprimi confue-
vere h-s, ita ut H duos affes, S autem (emiflem , five dimidium indi-
carent . Plura de (eftcrtiis differuit Budaeus aliique ; omniumque do-
claifime ac noviffime Jacobus Facciolatus in fiio Calepini didionario
mirum in modum aucW & purgato , ubi veterum Scriptorum exem-
plisprobat feftertium mafculini tantum generis uniufque fignificatio*
nis apud veteres ufurpatum , poetafque nonnifi per Ucentiam, & figu-
ram feftertia neutro genere dixiffe .
9 ATR. Atrienfis . Scrvus erat qui Atrii curam habebat . Erat
autem Atriumprima in Antiquonun ^dibus pars porticibusquan-
doqueambientibus impluvium, quodproprie atriumerat. Nobis
nunc : il Cortile, la Corte . Atrienfis vero // Cortigiano , // Cameriere.
Inter lautiores Servos numeratur a TulUo . Di&us quoque eft Atra-
rius a Vulpiano , et Ab Atrio . Atrienfium meminit Phaedrus 1 . Ub.
fab. 2. BxalticinBis unus Atrienfibus , Cuitunica abhumeris linteo
Pelufio Erat difirifla cirris dependentibus .
10 pro.mag.h-s 00 DC.ProMagiftratufeftertiummiUiafexcenta,
utfupranum. 8.
11 svbvil. SubvilUcus. InmagnafamiUa,quaUscerte Caefarum
fuit , Vkarios Servorum praecipui habuere . Villicus itaque SubviUi-
B n 1 cum
Digitized by VjOOQIC
io Tabula Antiatina
cum habuit . Erat autem Villicus Villae , hoc eft , Domus Rufticae
five ad rufticandum in prxdiis (itx Cuftos , eoque anni tempore y
quo in l/rbe herus manebat, villae, ejulque deliciarum vcluti dominus»
HincMartiatis:
0 r Janitores'villicicp ) filices !
Dominis parantur iftojferviunt vobis .
Et Senecalib.5.controv. Lttiufque nunc Villici quxm Reges imperant.
Quin etiam Subvillici ipfi Viliicorum ceteroquin Vicarii fuos Vica-
rios habebant . Talis erat Subvillicus, de quo meminit antiquus lapis
apud Pignorium his verbis.
HERMEROTI. VICARIO. SVO.
LVPERCVS. SVBVILLICVS.
HORTORVM. ANTONIANOR.
BENEMERENTI. FECIT.
12 top. Topiarius. Servus, qui in hortis five viridariis varias
e buxo myrto chamadaphne adiantho acantho cupreflu aliis ve hujus-
modi lentis du&ilibulque arboribus rerum imagines exprimebat .
Quod & nunc in Lautomm hortispaflim fieri folet . Dc Topiario
CicadQJF.L 3. ep. i. Topiarium laudavi^ ita omnia conveftivit
hedera^t^c.
13 atr. Atrienfis ut fup. n. 9.
14 polit. Politor. argenti , puta , aeris vel veftis . Translate
Politor di&us eft fervus, cui agrorum excolendorum cura a domino
tradita erat . Ulpian. 1. 5 z. §. venit ff. pro fbcio. Aut agrum Politori
damus in commune quaerendisfruclibus. Et Cato de Re Ruftica c.5.
Politio autcm didta eft cultura Agri , quae pa&ione certae frugis pro
mercede fiebat , ipfaque merces hujufinodi Politori data . Cato, ibid.
c. 1 3 6. Polftionem quo paBo dari oporteat . Talem Politorem fuifle
Servum , qui in hac Tabula notatur , exiftimamus .
1 5 avg lib. Augufti Libertus. Inter Servos Libertos Libertinos
& Ingenuos notiffimum difcrimen nemo non novit . Scrvi enim ii
erant , quorum & rerum & vita» quoque jus apud dominum five he-
rum fiiit , vel quod bello eos cepiflet , vel quod nummis emilfet , vel
quod domi fuae ex lervis nati eflent , qui vernae dicebantur • Servi
Digitized by Google
Illustrata. II
autcm nomen a fervando derivatum ajunt , quod reliquis in bello
occifis , hi fervarentur . Liberti erant ii fervi, quos dominus libertatc
donaverat . Ubertini erant Libertorum filii : Ingenui autcm e Li-
bertinis nati . Jam vero apud Romanos fummo quandoque in prctio
fuerc Liberti. Sub Imperatoribus autem rerum omnium Praefe&i, ut,
cuminnumeris aliis ex locis , tum ex hac Tabula , quam interpreta-
mur , liquido conftat . Si quis Libertorum &ticentiam &petulan-
tiam & apud Imperatores gratiam per fummum abufum partam non
adeonoflet , Svetonium adcat in Vitis Caefarum & Dioncm, ibique
omnia ad Libertorum efframatam libidinem fiuque deque mifceri ac
geri confiievifle infelici illa aetate comperiet . Qeterum Libcrtos a
Libertinis difcriminat Horatius his verfibus .
Tu ne Syri Dctrws aut Dionifii filius audes
Dei\cere e faxo cives aut tradere Cadmo ?
At Novius collegagradu pofi me fidet uno ;
Namque eft ille , pater quod erat meus. boc tibi Paulus
Et Mejfalavideris*. S5Pc.
Servorum autem propria nomina Romana ferme numquam fue-
re, (ed vel a patria, ut Syrus , vel ab aliqua facultate qua praediti eflent,
ut Dama Dromo a veloci curfu, vcl a parentibus, ut Dionyfius . Fuere
autem Servorum nomina fiepe numero Graeca utpote qui ex Afia
quam plurimum provenirent . Domini vero quando illos libertate
donabant, fepe etiam proprio nomine donabant, ut nunc Viri Princi-
pesjudaeos adFidei vera» lavacrum venientesfuo nomine fepedo-
nant . Ridet Horatius Libertos iftos,qni Patronorum nomine donati
intumefcebant . Ita.n. fat. 5.1.1.
Ante larem gufiet venerabilior lare dives^
§w quamvis periurus ent,fine gente, cruentus
Sanguine fraterno, fuptivus^ ne tamen illi
Tucomesexteriory fi poflulet^ire recufes .
Vt ne tegam fpurco Darrtie latus ? £9*c.
Et poft aliquot verfiis.
Quinftey puta^ aut Publi (gaudent pranomine molles Auricula.)
Ubi notandum obiter , qu6d Comes exterior in via erat ille, ad cujus
12- Tabula Antiatina
dextrum latus alter ambulabat ; qui proinde interior dicebatur : ex eo
potiflimum quod intra urbem digniorem locum in deambulando ille
habere cenferetur, qui vel medius inter duos, vdfi duo tantum fimul
ambularent , locum parietibus domomm , fivealiorum xdificiorum
proximiorem teneret , qui mos etiam hac aetate apud Venetos fervari
fblet . Tegere autem latus idem eft atque comitari aliquem & illi ad
latus ire, locumque honoratiorem eidem in ambulando concedere .
Perfius quoque Saty. 5. Servos libertate donatos infedatur, quod
Patronorum fibi pramomine ad&ito omnia fibi licere , ieque omni
obfequio ac fide dignos arbitrarentur. En verliis
heu fteriles veri y quibus una Quiritem
Vertigo facit ! bic Dama eft nm trejps agafo
Vappa & lippus £9° in tenui farragine mendax
Verterit hunc dotninur, momento turbinis exit
Marcus Dama, papa ! Marco fpondente recu fas
Cre<kretunwnmos\Marcofabjudicepalles\
Marcus'dixit, ita eft . affigna Marce tabellas •
Htec mera libertas , hmc nobis pilea donant .
Dicit autem Perfius , quod vulgo una vertigo fkiebat Quiritem,
hoc eft de Servo ingenuum ac libcrum tanquam Quirites , (eu Cives
Romanos efficiebat; alluditque ad Romanomm morem inServis
manumittendis : fiquidcm dominus percutiebat eos alapa , moxap-
preherua eorum dextera ipfos circumagebat, atque ita manumittebat .
Tangcbat quoque corumcaput virga, quam vindidam aVindicio
Valerii Pophcoke c primis Romanorum Confiilibus Servo perillam
manumiffo nomen haufifie^unt qui tradunt apud Livium 1. 2. Dec. 1 .
Pileo autem donabantur fervi manumifli , five liberti quod libcrtatis
acceptae infigncfuit, quodque Servis geftare interdidum .
16 A bib. ABibliotheca . Sdmus Senecae tcftimonio , Roma-
nos inter alia publica extru6b xdificia etiam Bibliothecas ingentes
omnique librorum genere refertas habuuTe , quamvis inter tot millia
librorum ofidtantibus fepe numero voluminum fiiorum placcrent
firontes tantum & tituli . Servos itaque ex illis ( dc quibus Horatius
aitL 2. ep. 2. Utterulis Gracis imbutus idoneus arti cuilibet) Biblio-
DigitizedbyGOQgle
Illustrata. 13
thccis praeficiebant , quos AHibliotheca appellabant . Veteresinfcri-
ptiones fidem faciunt ap. Pignorium
C. IVLIVS. C. L. PHRONIMVS
A. BIBLIOTHECA GRAECA.
C. IVLIVS. FALYX. A. BIBLIOTHECA. GRAECA,
PALAT«
TI. CLAVDIVS. AVG. L. HYMENAEVS.
MEDICVS. A. BIBLIOTHECIS.
L. VIBIVS. AVG. SER. PAMPHILVS. SCRIBA.
LIB. ET. A. BIBLIOTHECA. LATINA APOLLINIS.
17 AEDIT. vernani. ^dituus Vernani . /Edituus erat, cui
aedium cura demandata erat . Idem ac janitor & cuftos . Servabat
praecipue in xdibus lacris ac Templis , ut hic, de quo Tabula , in aede
Dei Vernani . Inde di&us eft aedituus quafi sedem tuens . Prucila-
tini aeditimum dixerc non aedituum , ut eft ap. Varronem . De aedi-
tuis Plin. 1. 3 2. c. 2. Hierapoli Syrue in lacu Veneris «edituorum vo-
cibus parent vocati . Hanc vocem translate ufurpavit Horatius Virtu-
tis Cuftodes fivepraeconesfivelaudatores xdituosappellans L2. ep.i.
Sed tamen eft oper<e pretiwn cognofeere , quales
JEsdituos habeat belli fpeHata domique
Virtus , indigm non committenda poet<e .
De Vernano autem , de quo in Tabula fit mentio , nulla apud Vc-
teres Scriptorcs diligentiflime inveftiganti occurrit vcl fabula , vel
hiftoria . Num Deus Veris fuit ? Num ( quod vero propius videtur
accedere) Servorum Deus, quosdomi natos Vernas vocabant,unde
& nomen Vernani defumferit ?
18 princeps *;• abella. Princeps TabeUariorum . Epiftola-
rum ultro citroquc portitores Tabellarios dixerunt Veteres ex eo,
quod epiftolas in tabulis five tabellis cera obdu&is fcriberent . Si qui-
demincidebantlitterarum notas cerae graphijs fiveftylis ferreis, vel
aereis . In mufeis paflim hujufinodi Veterum Scriptorii graphii ccr-
nuntur . Tabellac quoque , in quibus ccra oblitis (cribebant , extant
adhuc tum alibi , tumpraecipue in Bibliothecis Vaticana Romae , &
Mcdicca Florentia?, quas ego vidi. De Tabeliis his ligneis cera oblitis
Digitized by GooQle
14 Tabula Antiatina
adlcribendumdegantiffime,8c Elegia 21 Jib.3.
Ergo tam dofUe nobis periere tabelU ,
Scripta quibus pariter tot periere bona ?
& pauld poft .
Non illas fixum caras effecerat aurum ,
Vulgari buxo ferdida cera Juit
mox inferius .
Me mijerum his aliquis rationem fcribit avari ,
Etponitduras inter Epbemeridas .
§ms fi quis mibi rettulerit , donabitur auro .
gjuis pro dhitiis ligna retenta velit \
Hinc mocli illi dicendi . /» «m* cem , in prima , five /vwm cer* ,
hoc eft, ad cakem^Jub finem Jub initium epiftolae five alterius Scriptu-
rx. Horat.Satyr. 5.1. 2.
§w tejiamentum tradet tibicumque legendum 9
Abnuere CS^ tabuias a te remrvere memento :
Sic tamen ut limis rapias quid prima Jecundo
Cera velit verju : Jolus rmdtijhe cobtres :
Fehci percurre oculo .
Tabellashujumiodi pugillares quoque dixerunt,ficbantque ex ebore
aliquando aliave pretiofiore materia . Princeps autem Tabellarioram
idem fuit ac quem nunc vulgo dicimus Maejiro delle Pojie .
1.9 dec tan. Decies tantum .
20 aeditvs FORTVNARVM. ./Editus pro Edituus . Vide de hac
voce,qux diximus num. 1 7. Hunc autem sedituum fuifle Fortunaram
Antiatum , quod Antii haec Tabula effofla fuerit , non immerito pu-
tamus . Fuit autem Antii Fortunarum five Fortunae celebratifli-
mum Templum . Horatius Od. 3 5 . L 1 .
0 Divagratum qu£ regis Antium
Pofletetiam quis ^dituum Fortunarum interpretari Cuftodem
Sacelli Carfarei five intimi illius conclavis , in quo apud Imperatores
imagines utriufque Fortunx Profperce lcilicct & Advcrfe fervaban-
tur, dc quibus fufe fcripfimus in libro de Antiatibus , cum de Tem-
plo Fortunaram Antiatum ageremus •
Digitized by Google
ItLtfSTRATA. IJ
21 camp. Campido&or. Hujus munus fuit tironcs in Campo
exercere , cofque armorum ufum edocere . De his meminit Lampri-
dius in Alexand. c. 5 3 . CampidoHores vos docuerunt. meminit & Gru-
terus duplicem infcriptionem afferens in thefauro infcript. £ 80. n. 2.
& f. 50*5. n. 5. primae edition.
22 tec. Te&or. Fuit inter Servos artifices. hujus opus crat pa-
rietes crufta quadam, qux Parii marmoris inftar effet, conveftire . De
illo meminit Varro L3.dc Re rufticc. 2. quam necPiclor^necTedor
vidit tmquam . Jn ruderibus vetuftorum xdificiorum ahcubi adhuc
fuperfunt hujufinodi te&urae vcftigia . Erat autem crufta calcis mar-
morifve conuifi , qua? parietibus fuperinduccbatur . Teftorium
opus etiam appellata eft . Hinc ap. Cic de Leg. 1. 2. c 26. TeHorio
opere exornari. & ap. Plautum in Mil. a&. 1. fc. p. v. 1 8. letlorius
pentculus , h. e. penicillus, quo te&or parietes dealbat . Teclores quo-
que dicfci fiint ii iervi , qui in aquasdu&uum aedificatione Caftella &
opus arcuatiun tegebant ap. Pignor. de Serv. Hujufinodi autem Te-
dorem in Tabula defignari verifimile eft 5 fiquidem Antii ad Balnea
ad Thermas ad alias aquarum delicias quamplurimos aquaedu&us an-
tiquitus fuifle conftat .
23 spec. Speculator. Militare munus gerebat procul e fpecula,
unde nomen dcfumfit, quae fierent ab hoftibus explorans & nuncians.
Peculiare quoque nomen alterius muneris fuit in exercitu , militis
nempc,qui litteras ac mandata Imperatoris (ecreto perferret . De hoc
Svct. in Calig. c.44. Afagnificas Romam litteras mifit , monitis fpecu-
latoribus ut vehiculo ad forum ufque pertenderent . Putarunt aliqui
hoc nomine appellatos etiam milites, qui Principis corpus coftodirent.
Verum ii Spiculatores* fpiculo , quod deferebant , non veroSpeoi/*-
tores a fpeculando didi fiint . ficque legenda funt Taciti loca , in qui-
bus cuftodes corporis Speculatores appeUare videtur .
24 avg. L. ex DD H-soo dc. Augufti Libertus. ExDecu-
rionum decreto feftertium millia fexcenta . Quae omnia fiiperioribus
numeris explicata fiint •
25 ex dd allec H-s 00 atr. Ex Decurionum decreto allcflus
{eftertus mille Atrienfis .
Digitized by GooQle
\6 TABUL A Antiatina
16 VER CAP A bib. Verus Capito a Bibliotheca . Ita potius
interprctor quam Verm Captivus . Quis enim fimus opprobria fua a
Cae&riano Servo lapidibus infculpi juffa putaverit ?
27 HiLARiAN A svpel. Hilarianus a fupelle&ili . Idem,quod
nobis dicitur. Guardarobba, De hoc extant inferiptiones duae Romae,
quasafFertPignorius. Enillas NESTOR
C. CAESARIS SER
GERMANICIANVS
A SVPELECTI. VIX. A. XI.
& EVMOLPVS CAESARIS
A SVPPELLECTILE
In quibus diverfa ratio fcribendi hoc vocabulum Supellex notan-
da eft . In prima namque infcriptione una tantum fittera P. &c L.
(cribitur fic : SupeleBL in altera vero utraque littera geminata fic :
A Suppelleftile. Quod adnotaffe ad Prifcianorum refellendas aliquan-
clo cermiras fortafle non erit inutile .
28 tec evporian. Tector Euporianus . D« Te&ore dixi-
musnum. 22.
29 Ex dd H-s 0000 . Ex decreto Decurionum feftertium
duo millia .
30 APID. De Serapide aliquid hoclocomemoratumutcredam,
id facit , quod quatuor illa? truncae litterx perdifficile altcri vocabulo
accommodari eo ordine videantur .
31 pavimen. Inter Scrvosartifices. Pavimentarius , qui pavi-
menta vel coclo latere vel marmoribus ftemeret , opere prarfertim
quod & mufivum &c teflellatum dixere , ex minutiffimis fcilicet va-
riorum marrhorum particulis compa&o j quae in unum coaptatx
quamlibet figuram vel imaginem reprarfentarent : pulcherrimum
omnium antiquorum eft pavimentum antiqui Templi Fortunae Pri-
migeniae a L. Sulla Diclatore Pramefte conditi . Ejus pars maxima
ad hanc ufque dicm Pramefte videtur . Ejusdemque imago in xs in-
cila vifitur apud Barberinos . Quid fibi velint rerum imagines in eo
pavimento defcriptx , 8c compac^a», alii aliter fiint interpretati . Nos
quoque cum in Veteris Latii hiftoria, quam perfequimur , ad Prame-
Digitized by Google m "
Illustrata. 17
ftinos devenerimus^alculum noftrum ea fuper re,Deo dante/eremus.
Nota, quod hujus vocabuli Pavimentarius nullum apud Scriptorcs
hactenus reperimus exemplum , cum tamen in hac tabula fic legen-
dum, vix dubium efle poflit .
32 sphaer. Sphaerifticus vel Sphajrifta : Inter Ludiones nume-
rabatur hic lervus itaappellatus a Sphaera five orbiculo,five pila,cujus
lufui pracerat, cujusque ludo potiifimum exercebatur aliosque ad bene
ludendum informabat . Sidonius 1. 2. ep. 9. Ecce huc Sphjerijiarum
contrajiantium paria . Quod autem Sphaerae ludus idem fuerit ac
pilae, habes ap. Cael. Aurelian. Hinc Sphtrifierium Plinio eft locus ,
ubi pila ludebatur . Erantenim apudantiquos inbalineis praecipue
loca five cubicula oblonga ingentia claufa undique, qua pila ludcrent,
ut nunc quoque hujusmodi extant loca , quae vocamus la Racchetta,
la Palla a Corda . De Pilae Ludo Horat. Sat. 5 . 1. 1 .
Lujum it Mecenas 5 dormitum ego Virgtliusque 5
Namque pila lippis inimicum £9* ludere crudis.
& Satyr. 2. 1. 2. Seupila velox.
Molliter aujierum Jiudio fallente laborem ,
Seu te difcus agtt ^tete cedentem aera dtfco .
33 atren. AtreriusidemacAtricnfis,dcquofiip.num.p.
34 avg. l. pictor. AugufbLiberruspidor.Interlautos Ser-
vorum numerabantur pi&ores,multaque fiimma vendebantur pariter,
& emi fblcbant, qui praripue in pi&ura infignes eflent. JuvenaLlat.9.
Sitmihipr&terea curvus Qelator alter,
Qt4 multas facies pingat cito tSfc.
Inter infignes Pi&ores Libertus fuit Neronis, qui Antii Neronia-
nas porticus pi&ura undique conveftivit imaginibus Gladiatorum in
omnes corporis geftus conatusve colludentium ad vivum expreflis,
ut in Antiatum hiftoria memoravi .
3 5 avg L. ivscvl. Augufti Libertus Jiucularius five Julculcnta-
rius. Inter culinx famulitia . Erat autem, qui jufculum domino
componeret fimul &apponeret. Jufculum autemnobis e Brodetto 9
W TSrodo fittis notum cft, quid fit . Hoc quidcm animadvertendum,
quod hujusmodi Minifterio praepofitus Servus , nufquam, quod qui-
Digitized by^jOOglc ^GXtl
18 m Tabula Antiatina
dem egofciam,praeterquam in hac Tabula legatur apudAu&ores .
Ceterum hic ita legendum efle^iotae illx fetis indicare videntur. Ouid
enim alhid fibi veknt \ Libenter audiam . Si cui autem mirum atque
incredibile videretur , (ervum, immo libertum jufculo parando atque
apponendo fingulaiiter prxpofitum &deftinatum fuifle , is profe&o,
qux quantaque fuerit in annquorum, Gefarum prccipue,vi&u luxu-
ries & gula, ignorare fateretur , ac proinde ad veteres fcriptores, poe-
tas prxfertim legendos, ut erudiretur , ablegandus eflet . Juri prced-
pue non dicundo fed faciendo multam operam collocafle gulofos Ve-
teres vel ex folo Horatio notare licet . Is fat. 4. L 2. ex perfona Catii
cujusdam de Jure fic diflerit .
Efl oper* pretiwn duplicis pemojcere Juris
Naturam . Simplex e dulci conftat olivo :
Quod pingut mifiere mero muriaque decebit ,
Non alia quam qua Hitantia putruit orca .
Hoc ubi confujum JeHis infirbuit berbis
Corycioque croco fparfum Jietit j infuper addes
Vreffa Venafran* quod bacca remifit olfaje .
35 tegul. Tcgularius. Cui conficiendi fardendique tc&i cura,
tegulisque aedificia cooperiendi • Hujus quoque vocis apud fcripto-
res exemplum nullum .
37 li an dispens. Libertus Antonii five Antonini feu Antii ,
feu tandem Annonae Difpenfator. Fuit autem apud Latinos Difpen-
fator idem qui apud Graecos «W/«©- aconomus nobis // Maefiro
di Cafa . Horum munus fuit olim aes five nummos expendere non
numerare^tque inde ex pendendo Jeupenfando Diipeniatorum nomen
haufere . Horum meminere tres apud Pignorium inforiptiones in
haecverba.
SIGNVM
HERCVLIS
DORVS LARG
DISP. QYI ANTE VILLICVS
HVIVS LOa
D. D. itcm
Digitized by GooQle
IttUSTRATA. 19
EPAPHRAE DISP.
T. ARIANI
ANESIS FILIA VIRGO
vixrr a. xvii.
DIS MANBVS
ONESIMI CAEPIONIS
HISPONIS DISP
TI CAEPIO HIERONYMVS
ET SIBI ET SVIS .
38 AN svbvil. Antonii five Antonini five Antii Subviflicus.
De Subvillico egimus num. 1 1.
39 m. medic. Marcimedicus . De ServisMedicis inSacris Li-
teris fitmentio. Gen.cap. 30.de Jofepho Jacobi parentis corpus
ac funus fupremis ofiiciis profequente kgimus Prtcepitque Servis
fuis Medicis ut aromatibus condirent patrem . Qupd autem inter Ser-
vos etiam apud Romanos medici quoque computarentur, praeter
alia multa audorum atque infcriptionum teftimonia , vel cx unico
PauliOrofiil.7.c.3.hiftor.liquidoconftat. Servorum quoque ma-
ximascopiasy exceptis Medicis Praceptoribus trudi Vrbeprtcepe-
rit. ExusautemalufuereOcularufive^oc«/«. Vetus infcriptio
P. ATTIVS ATIMETVS AVG MEDICVS
AB OCVL.
item
&altera Tl LIRIVS TI CAESARIS
AVG SER CELADIANVS
MEDICVS OCVLARIVS
PIVS PARENTIVM SVORVM
Alii vero Chirurgi , quos vulnerum medicos appellat Plinius • " De
horum uno meminit infcriptio ap. Pignor.
CHRESTAE CONSERVffi ET CONIVGI
CELADVS ANTTNOVS DRVSI
MEDICVS CHIRVRG.
C 2 Alii
Digitized by Gooole
20 Tabula Antiatina
Alii Clinici «*«J w ^ 4 /p#o ; quod le&os aegrorum drcumirent .
Ex his unum ridet'Martialis 1. 1.47.
Nuper erat medicus nunc eft leJjnUo Diaulus •
Ccepit quopoterat Clinicus ejje modo .
vel Qmd vejbillo facit fecerat & medicus .
utroque enim modo in variis exemplaribus legitur hoc epigramma ,
ita ut tamen fententia in idem ferme recidat . Porro in Auguftorum
familia grex Medicorum Principem habuit , quem & Principem Me-
dicorum Caefarianorum & Graeco vocabulo idem Ibnante , Arcbia-
trum veldenique Medidsfuperpofitumirucriptiones antiquaenomi-
nant. Hujusmodi fuifle , Antonium MuCun Augufti medicum cre-
diderim . De illo Horatius 1. 1 . ep. 1 5 .
nammihiTtajas
Mufa Jubervacuas Antonius , ZSP tamen iUis
Me facit invijum gelida cum perluor unda
Per medium frigus .
De hoc Suetonius in Odavio cap. 59. Medico Antonio Mujk^
cujus opera convaluerat ( Auguftus) Statuam *re coUatojuxta^fgnum
/tjcutapii (Patres Confcripti ) ftatuerunt .
Tandem etiam dcfoeminis medicis memjnit vetus infcriptio
SECVNDA
LIVILLAES
MEDICA
40 POR ilic. Portandisllicibus. Hfc enimvero , fi ufquam aK-
bi, meconcuarum literarum fententiam affecutum effe in illis inter-
pretandis affeverare non aufim . Conje&uram itaque tantum fequor
ex eo quod notae illae vix aliam fententiam , quae ad rem fit, conficerc
pouevideantur. Quomodo autem ad remeffe poiFit interpretatio
noftra, paucis accipe quisquis haec legeris . Portandis igitur ilicibus
prtfeflus five pnepojitus iisnotis fortafledefcribebatur,quianon fo-
lum fervos arboribus portandis deftinatos in locis praecipue maritimis
faepe legimus apud Veteres , fed & Collegia Dendrophororum , hoc
eft, arbores portantium in urbibus ad mare fitis , quaeque portu muni-
ren-
Digitized by
I L L U S T R A T A. H
rentur , fuifle ex infcriptionibus liquido apparet . Quid mirum itaque
fi Antii , in urbe olim opulentiflima portu firmiflimo au&a atque ad
navium commercia maxime opportuna inter innumeros Cxfariano-
rum fcrvorum feu Libertorum greges ac titulos etiam fervus portan-
dis ilicibus , ad naves fcilicet conftmendas prxpofitus fuifie legatur?
Collegii Dendrophororum meminit vetus infcriptio ap. Fabrett.c. i o
p. 722.
T IVLIO EVTICHETI PATRON:
ET RECTORI COLLEG DEND: SING
Et poft alia, quae brevitatis gratia omittimus , fubdit :
COLLEGIVM DENDROFR POSVERVNT. &c.
Item altera infcriptio apud eumdem Fabrettum eodem cap. io.
p. 7 3 1 . Dendrophororum Collegium Scaphariis aliisque hujusmodi
operis adjungit . De Dendrophoris tandem vide Legem primam
Codicis Theodofiani . De Centen. & Dendroph.
41 A corin. ACorinthiis. Ita vocati funt Servi Cuftodes ar-
gcnteae,aureae, xneaeve,vel ex his omnibus conflatas fupeUe&ilis, vaio-
rum nempe in omnem ufum atque ornatum fuforum , quae abfque
addito Corintbia di#a funt . Tradunt autem quidam, Corintho Afiae
urbe opulentiflima expugnata , quaecumque in ea ex auro , argento ,
aere, aliove metallo conflata in unam veluti maflam ab incendio reda-
da, ex qua deinde xs iltud , quod Corintbium, appellant , compofitum
fuuTe. Ceterumnegantalu,a»CormmiummetaUorumquamdixi-
mus , mixturam fuifie , illudque fimplex quidem , fed Corinthiorum
proprium metallum , ex quo innumera figna & vafa in eorum urbe
conflata erant , quae in omnem ferme terrarum angulum apud viros
tamen pnncipes , nobilefque afportata fint , fuifie contendunt . Tria
autem Juntgeneray inquit Plinius L 34. c. 2. Corintbii <eris : candidum,
quod nitore accedit proxime argento . Alttrum ,inquo aurifuhus co-
lorin/picitur. Tertium^inqmaqualistemperiesmetalhrumjuit . De
Servo A Corintbiis five Corinthiis vafis Praepofito meminit vetus in-
fcriptio Romx .
TI LAIVS PARATVS A CORINTHIS
Iidem iervi di&i quoque fiint Corinthiarii • Teftis antiquus lapis
Komx pariter emtus in hxc vcrba [e CAL-
iz Tabula Antiatina
CALUTYCHAE ZOILI CORINTHIAR AGRIPP.
Hoc nomine notatus fuit aliquando Auguftus , eo quod Corin-
thiorum amans mirum in modum fueiit . Cum enim exiftimaretur
quosdam propter va(a Corinthia abipfo profcriptos, profcriptionis
tempore ad ftatuam ejus adfcriptum eft Pater Argentarms . Bgo Co-
rtnthiarius . Sueton. in Aug. c. 70.
42 med. Medicus. Dehoc videnum. 39.
43 Favon ther. Favonius Thermarius . Is (cilicet qui ther-
mis five balneis calidis praeerat . Idem ac Balneator & Procurator
Balnei . De hoc Servo fic vetus lapis Romx
DIIS. MANIBVS. S
TITO. FLAVIO. OLENO.
SERVO. ET. PROCVRAT
BALNEI. T. FLAVI AVG. &c
44 PEDISQ^ Pedifequus . Servus poft dominum ambulans domi-
num iubfequens five ejus pedes fubfequens , utJnteantktlo isy qui
dominum prxcedebat , dicebatur . Liberorum & Togatorum hoc
munus aliquando fuifle notat Pignorius in Com. de Servis .
Dum haec ederentur , detedum eft juxta Viam Appiam primum
inter &(ecundum ab Urbe lapidem fepulchrum Libertorum Liviae
Drufillae Augufti conjugis , in quo optimo (ane ordine collocatas
atque difpofitas legere erat quamplurimas infcriptiones fupra loculos
unamquamque fuos,in quibus olla? erant atque urnae cinerarix.Ibi fer-
vorum ac libertorum libertarumque minifteria minifteriorumque no-
mina nonnulla ad hanc diem penitus ignota legebantur , in qux im-
menfi illi fervorum greges erant dupofiti . Dignum fane fuerat mo-
numentum,quod in antiquae Majeftatis memoriam dihgenter illacfum
fcrvaretur . Verum quid non mortalia peclora cogis aurifacra fames \
Dum defofios aliquis thefauros fe eo loci detecturum fperat , omnia
diruuntur confringuntur delentur , infcriptiones omni cmditione re-
ferta? pereunt . Solertix tamen Alexandri Albani Cardinalis Am-
plilfimi debemus , quod earum infcriptionum multae e caeterarum
miferabili naufragio fervatae fuerint : quarum notas una cum totius
dete&i fepulchri defcriptionc hbentuTime huc attexerem , fi per
tcmpusliceret. DigitiZ e dby Google^-
htUSTR ATA. 23
Verum htc ipfee equidem Jpatiis exclufets iniquis
PnetereO) atque aliispoft commemoranda relinquo .
Et haec quidem , quantum ad primam hujus vetuftse Tabular par-
tem ejusdemquc interpretationem attinet , mnuifle fiifficiat . Nunc
ad alterius interpretationem accedo .
Verborum in fecunda Tabuk parte
concife infcriptorum interpretatio .
CAPUT QJUARTUM.
Litterae Ad fingulos menfium dics dirpofitx fic legenda; .
I A. Primadies o&idui
B Secunda dies
C Terna dies
D Quarta dies
E Quinta dies
F Sexta dies
G Septirru dies
H Oc^avadiesj&ficrurfus. Prima&c.
z Aliaeverofic
kivl K. avg ksep &deinceps, cum aliis. Kalendae five
Kalendis Julii, fivejuliis , Kalendis Augufti,five Auguftis, Kalendis
Septembris, five Septembribus &c
vi. Scxto Nonas
v. Qujnto Nonas
iv. Quarto Nonas
iii. Tertio Nonas
prid. PridieNonas
non. NonaefiveNonis
e 1 d. Eidus five Eidibus, five Idibus &c.
3 N. Nefaftus
N Nefaftus
t N Ne-
Digitized by VjOOOIC
14 Tabula Antiatina
N Nefaftus
nP NefaftusPrimo
nP Nefcftus Primo
C. Comitialis
C Comitialis
F Faftus
F Faftus.
4 felicit in cap. Felicitati in Capitolio >;
5 cis avgvst. TempliimvelFeftum,velFoedus
Constitvit. Pacis Auguftus conftituit .
6 Comm H-s cccxxc. Commeatus (hoceft, Annonse) fefter-
tium trecenties o&uagies j vel Commifli (fc. Ludi) feftertiis trecen-
ris o&oginta .
7 Divl ivL DiviJulii(nempeCacfaris)
Natalis Natalisdies
8 mercatvs dies v. Mercatus,
( hoc eft nundinarum ) dies quinque .
9 DIES All atr. Dies Allienfis atra
10 ti clav. Tiberii Claudii
1 1 SPEI. AVG ALEXAND. AuguftuS
recepit. Alexandriamrecepit.
12 diws ivl hisp vic. Divus Julius Hifpanos vicit .
13 SALVTI IN COLLE
14 Diws ivl phars. Divusjulius
vicit Phanaliam vicit .
15 FERIAE CERERI FeriaeCereri.
et opi avg fcOpiAugufta;.
16 dianae in avenT. Dianse in Aventino .
17 avgvst trivmp. Auguftus triumphavit .
18 por nP fer portvn. Portunalia.
Nefaftus primo. Feriac Portuni.
19 AEDIS.DIVIIVL.DED. -ffidisDiviJulii
Dedicatio.
ao vin f avgvstvs excess. Vinalia;
DigitizedbyGooQle Fa-
Illustrata.
Faftus . Auguftus exccflit .
21 infer. l. CAESARIS • Inferiae Lucii Caefaris .
2-5
22 FERIAE 10 VI
23 COMM
DCCLX
24 INFER DI
IN CIR
2 * IN CIRC
16 H-S X
AVG
AED APOLL
DEDICAVIT
28 INFER GER
MANIC
19 VERN. DIES FE
ST
30 DIVVS AVG TOG.
RILEM SVM
31 A K NOV F.
27
Commeatus fcftertium .
Septingenties fexagies ,
ut fiip. num. 6.
Inferix Divi &c.
InCirco.
Scftertium decies
Auguftus
aedem Apollinis
dedicavit .
Inferiae
Germanici .
Vernani dics
vel commiffi
Feftus
Divus Auguftus togam
Virilem fiimfit .
A. five, Prima dies Odidui. K. Kalendis
Novembris. F. Faftus
32 lvd PLEB COM H S Ludi Pkbeii. Commifli
DC. Seftertiis fexcentis .
33 agripp. ivl nat. Agrippinse Juliae natalis .
34 EPVLVM INDICITVR
35 EQYOR PROB.
35 L. AVG NA
TAL
37 SOL IN SA
GITT
38 CON. w
In hujusmodi autem vocibus explicandis me quamminimum a
vero aberrafle mihi blandiar. Ceterum rem totam do&iorum judicio
disquirendampermitto .
D Jn
Digitized by Google
Equorum probatio
Livix Auguftae
natalis .
SolinSagittario
Congiarium
16
Tabula Antiatina
In fecund* Partis Tabuk interpreta-
tionem Nou .
C A P U T QJJ I N T U M.
Kalendarium five Calcndarium ( utraque enim litera fcriptum m-
venitur apud Antiquos) Tabula fuit, in qua negotiatores dati accepti-
quc rationes, nummorumque in foenorc pofitorum iumrnam in
mcnles fingulos defcribebant . Nomenque a Kalendis, quo vocabulo
prima cujusque mcnfis dies appcllabatur , defumfit . In eo deinceps
dies finguli notati fiint, in quibus aliquid profanum (acrumve ad po-
pulum pcrtineret 5 puta Comitia , Sacrificia, Ludi, Congiaria , aliaque
hujusmodi. Hinc non omne Kalendarium iisdem five feftis five ludis,
five Comitiis, aut Comitialibus diebus notabatur, fcd unumquodque,
prout Civitas, municipium, vel Colonia agi, ieu celebrari decreviflet.
Siquidem habuit unaquxque Urbs peculiares iuos faftos . Latinae
praecipue : quod inter caetcra, Ovidii teftimonio fatis liquet. Faft. 1,6.
fub initium.
Injpice quos habeat nemoralis Aricia Faflos
Et populus Laurens Lanuruiumque meum •
Bfi illic menfis Junonius i injpice Tibur
Tit Pr<enefiin<e menia facra De<e .
Kalendarium , quod praefais Tabula exhibet , dimidiam tantum
anni partem iex nempe poftcriores menfes dcfcribit 5 quamquam in-
tegrum omnino fuifle , & injuria temporum dimidium periifle nullus
dubito . In eo autem ea defcribuntur , quae Antii cclebrarentur j
quamquam Antii quoque multa ficrent, quse Romx edebantur . Hoc
ut aficram id facit, quod in hoc Kalendario dies aliquot notentur ut in
aliis antiquis Kalendariis Romae repertis notantur ; quamplurimi au-
tem dies aliter atque in aliis Kalendariis Romanis defignentur : ex eo
nempe,quod aliqua quidem & Fefta & fa&a &c publica munera iisdcm
omnino diebus, quibus Romae, etiam Antii fierent j multa vero pecu-
liari
Digitized by GooQle
'Illustrata. 27
Iiari Antiatum ritu aliis diebus celebrarentur .
1 A
B
C &c. HaeUtteraiapporu folebantinCalendario ado&iduurri
defignandum uti in noftris Calendariis foletapponilittera Icuferies
litteraram, quas Dominicaks dixerunt, ad dignofcendum fcilicct , qua
menfis die , Dominica , quam appellant, dies futura fit . Notandum
autem,quod in noftris quidem Calendariis feptem tantum litterae con-
tinuentur , fcilicet ab A^ ufque ad G; in antiquis autem , quale eft hoc
in Tabula deforiptum , oclto numerantur : nempe ab A ufque ad H,
In noftris Calendariis Hebdomas , in antiquis vero o&iduum defi-
gnantur . Hx litterae , ut in Tabula apparent , extant & in aliis Ka-
lendariis Vetcrum, (dlicet in Kalendario ad Agrippinam in xdibus
Maffeorunvn Kalendario Petri Ciaconii per Benedidum Arias Mon-
tanum evulgato, in Kalcndario apud Farncfios a Fulvio Urfino notis
illuftrato, & in aliis antiquis fere omnibus .
Hislitteris dieslunares fivenovilunia ab antiquis defignari con-
fueviffe putat vir illuftriflimus pariter & eraditiffimus Francifcus
Blanchinus infuisde Calendario & Cyclo Cscfaris diffcrtationibus,
easdemquelittcrasalbatas,ru(Tatas,pra(inas,&: venetasfuiffe fufpicatur,
fcilicet ut cx vario colore , quo pingerentur diftingui poffent ad luna-
riumdierum defumcnda principia,quod vir idem clariflimusfatis do-
&o calculo oftendit . £go vero de hoc meo Calendario id affeverare
non aufim, cum in illo veftigium nullum hujusmodi picrarae appareat.
Immo vero neque in illorum ullo, qusc quidem ego viderim, cum ta-
men ruinis ipfis^fitu, vetuftate,cafibusque omnibus fruftra repugnan-
libus in dies paflim pi&urae antiquiflimx detegantur vivis adeo inta-
dtisque coloribus ut recens omnino pi&ae videantur . Qujd quod Ve-
teres hos colores marmoreis ipfis litteris mufivo feu teffellato , ut vo-
cant , opere exprefliffent, ut in aliis irucriptionibus non raro occurrit
ad operis perennitatem , cui maxime ftuduerunt . Poterant enim, al-
bum puta, ^ Lunenfi marmore, rubrum ex purpureo five porphyreti-
co compingere &c.
2 k ivl. k AVG. &c. Kalendis Juliis, Kalendis Auguftis&c. ;
D 2 Die-
Digitized by Gooole
18 Tabula AntiatinA
Dierum fiipputatione per Kalendas,Nonas^itque Idus apud Antiquos
nil magis notum . Kalenda? autem di&ae fiint a Kalando , quod eft
vocare . Siquidem vocabant prima cujusque menfis die populum ad
habenda Comitia, quae exinde KaJata dicebantur .
N &c Nefaftus nefaftus &c. Quinam apud Romanos fafti
^ N fuerint dies , quive nefafti , quique Comitiales elegan-
tuTime notavit Ovidius primo Faftor. qui etiam dies nefaftos primo
& deinde faftos explicavit his verfibus .
Ne tctmen ignores vctriorum jura dierum .
Non habet officii Lucifer omnis idem .
lllemfaftuserityperquemtriaverbafilentur-y
Faftus erit, per quem lege licebit agi .
Neu toto perftare die Juajuraputaris .
Quijam faftus erit y mant nefaftus erat .
Nam fimul exta Deo data funt^ licet omnia fari ,
Verbaque honoratus libera Pnetor babet .
Eft quoquey quopopulum jus eft includere Jeptis ,
Eft quoque, qui nono Jemper ab orbe redit .
Tria autem vcrba , quae nefaras diebus filebantur juxta Ovidium
haecfunt Da> Dica, Addico , perquaePraetoresfententiam ferrecon-
fueverant . De his igitur fatis : cum notiflima fint omnibus paulo
emditioribus . Ufurpaboitaquecgoquoqueillud Ovidii
Hec mihi diHa femel totis harentia faftis ,
Ne feriem rerum fcmdere cogar , erunt .
4 felicit in CAP. Felickati in Capitolio . Felicitatem tan-
quam Deam venerati fiint Antiqui,eique colenda? aras Romani con-
ftituerunt in Capitolio . Hli dies feftus in hoc Kalendario Kalendae
Juliae tribuuntur . Ab hac Dea prolperos rerum eventus fe impetra-
turos putarunt Veteres . Vide S. Aug. 1. 4. de Civ. Dei .
5 cis AVGVST
constitvit. Interpretamur : Templum five Feftum five foe-
dus Pacis Auguftus conftituit . Verum de hoc nihil ultra : cum in-
tcrpretatio nolVra admodum dubia fit, Sc imbecilla, nec ex aliis Kalen-
dariis aliquid eilucis afferripoffit. Ceterum, fi dc Pacis Templo
Digitized by Google
Illustrata. 20
vel Fefto, vel foedere fermo eflet, illud adderem ex Sueton. in 0<5tav.
famtm ghurinum fimel atque iterum a Condita Urbe memoriam ante
fuam claufum m multo breviore temporis fpatio terra marique Pace par-
ta ter clufit ( Auguftus ) .
6 LVDI APOLLINI
comm H-s cccxxC. Commeatus (eftertium trecenties
o&uagies . Ludi Apollini pridie nonas Julias etiam in Kalendario
ad Agrippinam in aedibus Marleorum notantur . De Ludis Apolli-
naribus , qui Antii fiebant, multa diximus in hiftoria de Antiatibus
Cap. de ludis. Commeatus quidem fuit etiam facultas , quam Impe-
rator ab exercitu ad tempus difcedendi militi dabat . Ceterum hic an-
nommfignificat, qua» publice populo dabatur juxtafeftertiumfum-
mam, qua? notatur diebus in Kalendario defignatis .
Si autem concuas illas notas comm interpretari malis — Commijft
nempe Ludi Apollini ( quod Dofto viro placuit ) in (cftertiis adjun-
&is pretium habebis, quoconflaterunt hi Ludi . Committt autem de
Ludis oprime dici confiievit. Virg. 5. Eneid. Ettubacommiffosme-
dio canit aggtre Ludos. Sc Cic. AdQ^Fr. I.3. ep.20. ttec feripfi
Ad VllL Kal. Nov. <juo die Ludi committebantur .
7 Divi ivl. Divi Julii , nempe Crforis ,
natalis. natalis dies. Virorum Principum immo etiam privato-
rum hominum natalem diem celebrari a Veteribus confuevifle nullus
ignorat. Imperatorum vero aliquando etiam publice,poftquam decef-
fiflent , natalis dies celebrata eft , prxcipue cum demortui [mperatoris
lausatque fema Imperatori , qui viveret & rerum potiretur , cordi
eflet . Divi autem titulo donati funt primi illi Imperatores ab aflen-
tatoribus pofteris tunc maxime cumfucceflores perApotheofin eos
in Deorum numerum folemniter retuliflent .
8 mercatvs dies v. Mercatus dies quinque. Hi notantur
Maffeorum quoque Kalendario Idibus Juliis . Erat autcm anriqui-
tus mercatus idem omnino acnunceft ilmercatoy la Fiera: Nota
quod in Kalendario Maffeorum MerKatus. foibitur per K.
9 dies all atr. Dies Allienfis atra . De qua illud notandum
inter atras hanc diem recenfitam ob cladem , quam Romani tulerunt
a Gal-
Digitized by
30 Tabula Antiatina
a Gallis Senonibus apud Alliam fiuvium in Sabinis , qui hodie dici-
tur Caminate aut Rio de MoJJb . ac proinde dies Allicnfis , qua vel
iter ipfum fufcipere infaufti ominis putabatur \ undeOvidiusama-
torem morbum expellere conantem hortatur ut fugiat , etiamfi dies
fitAllienlis
Nec pluvias vites , nec te peregrina morentur
Sabbata , nec damnis AUia nota Juis .
ion clav. Tiberii Claudii. fupple natalisdies. fiquidemha-
betur integra fententia in Kalendario Capranicorum, in quo ut hlc
in noftro, Kalendis Augufti fic legimr natal ti clavdii ger-
manici Solemni autem pompa Claudii natalem Antii ab his maxi-
me Ubertis celebratum jure putabit quisquis hos Servos five Liber-
tos fub Claudio Imperatore vixifle ejusdemque maxime patrocinio
fultos tam largos in publica munera uti in prima Tabulae hujus parte
notantur , fumptus feciffe meminerit •
II SPEI. AVG ALEXAND
recepit. Spei. Auguftus Alexandriam recepit . SpesaRo-
manis Latmifque univerfis veluti Dea habita & culta fuit , Templa-
que & aras & facrificia ab ipfis conftituta habuit. Pub. Vic^or Aram
Spei in Urbis Roma? regione prima , & Templum novum Spei in
regione feptima collocavit . Huic Dcoe quam non libenter ncmo
facrificaret , illiusque fe crederet tutelae , fic elegantiflime perfecutus
eft Ovidius 1. 1. de Ponto. ep. 5. ad Grxcinum .
Hec Dea , cttm fugerent fieleratas Numina terras ,
In Dis invija Jblaremanfit bumo .
ftec facit , ut vhat vmHus quoque compede fojfor
Liberaque a ferro crura futura putet .
Hec facit, ut y videat cum terras undique nullas ,
fifaufragus m mediis bracbia jaflet aquis .
S<epe aUquem Jblers medicorum cura reliquit-,
Nec Jpes huk uena deficiente cadit .
Carcere dicuntur claufi Jperare falutem ,
Atque aliquis pendens m cruce uota facit .
Hec Deaquam multos laqueo Jua coUa ligantes
Non
Digitized by Google
IttUSTRATA. 31
Non eft propopta paffa perire nece !
Me quoque conantem gladto firire dohrem
Arcuit , mjecTa contmuitque manu .
Quidque facis ? lacrymis opus eft ,non /anguine , dixit :
Stpeper basfkfti Principis ira filet . Wc .
Ouod autem hac <ue notetur,quod Auguftus Alexandriam recepit,
illud animadvertendum : in Kalendario nempe ad Agrippinam in aedi-
bus MafFeorum hoc notari fub die vigefima iexta Martii . Diverfa
(cilicet die Romae atque Antii idem feftum five vi&oriae memoria re-
colebatur. CeterumAugufhisAlexandriamrecepitU.Cianno7Z3. <
Pridie KaL Septembr. Horat. L 4. Od. 1 4.
nam tibi quo die
Portus Alexandrea Jupplex
Et vacuam pateficit aulam ,
Fortuna luftro profpera tertio
'Belli fecundos reddidit exitus
Laudemque S5F 3 optatum peratlis
Imperiis decus arrogarvit»
Nota, quodhocloco Horatius Alexandrea dixeritnon Alexandria
Graecae diphtongi « rationem fecutus, quae faepe" innominibus pra:-
fertim Urbium per £ latinum effertur ut Apamea Laodicea & alia .
1 2 diws ivl hisp vic Divus Julius Hiipanos vicit. Confonat
Kalendarium Maffeorum fic : hac die c. caesar vicit hispanos.
quae viftoria utpote celcberrima in faftos eft recenfita .
1 3 salvti in colle. Kalendarium Capranicorum addit in COLLE
qvirinali. Ibi enim templo five facello conftituto veluti Dea cole-
batur Salus . Salutis Templum a Fabio piclore depi&um U. C. an.
450. tradit Plinius 1. 3 5 . c. 4. fub Claudio vero idem incendio periit .
14 diws ivl phars. Divus Julius Pharfaliam
vicit. vicit* Pompejum Magnum nempe inPharialiae
Campis . Eratautem Pharialia Theflaliae pars ab Oppido feu duce
gentis Pharfalo nomen mutuata. In Campis Pharfalicis bis Civili
bello decertatum , fcilicet Julium Caeferem inter atque Pompejum ,
& iterum Auguftum inter Brutumqj & Cailium Julii Cae&ris per-
cuf-
Digitized by GooQle
$1 Tabula Antiatina
cufiores . Virg. Georg. p. fiib fin.
Romanas acies iterum videre Pbilippi :
Urbs ipfa quoque Pharfaliae .
I 5 FERLE CERERI
etopi avg. FeriaeCereri &OpiAuguftae, five Augufti.
Feriae idem fignificant ac dies fefti , in quibus icilicet feriabantur h. e.
ab operibus ac labore vacabant genioque indulgebant in illius Numi-
nis honorcm, cui feftum dedicatum eflet . male feriatos Troas appellat
Horatius eosdem , quos Virgilius vocat Vrbem fomno vinoque fepul-
tam. Opim vero Auguftam dixerunt ut Providentiam aliaque hujus-
modi qux leguntur paffim in nummis .
16 dianae in avent. Dianx in Aventino. Ita & Kalend.
Capranic. Templum in Avcntino Colle habuit Diana Horatius
Epod. od. ult.
Qwcque Aventinum tenet Algidumque
gjuindecim Diana preces virorum
Cwet.ZFc.
Dianaequoque aedem extmxit L. Cornificius fub Augufto , ut tradit
Sueton. in Oclav. c. 29.
17 avg. trivmp. Auguftus triumphavit . Ter triumphavit Au-
guftus; fiquidem , inquit Sueton. in Od.c.12. Curules triumpbos tres
egit Dalmaticum AHiacum Alexandrimm continuo triduo omnes .
Bene autem notatur in Kalendario, quod illuftramus , Poftridie idus
Augufti , triumphafie Auguftum Caefarem; refert enim Suetonius
quod Sexulem menfcm (uo nomine nuncupavit magis quam Septem-'
brem, quo erat natus, quia hoc fibi & primus Confulatus , & infign es
vi&oriae obrigifient .
18 por NP FER PORTVN. Portunalia : Nefaftus Primo . Feriae
Portuni. Confbnantalia Kalendaria. Kalendarium vero Caprani-
corum additlocum Fefti nempe ad pontem AEMi h. e. &milium,
qui & Sublicius . Ita Pub. Viclor. in Reg. Urb. Romae undecima .
Ejus apparent rudera fiib Aventino . Portumnus five Portunus Por-
tuum Deus habitus & cultus a Romanis . Idem fuit ac Pakmon, &
Melicerta. Virg. Georg. 1.
Digitized by GooQle
Illustrata. 33
Votaque Jervati fihent in littore naut<e
Glauco & Panopeae tsr Inoo Meiicerte .
Inoum vocat Melicertam five Portunum, eo quod Inus filius eflet .
De ipfo Fabulae paflim apud Poetas praecipue Ovidium,qui Faftor.o".
inter alia de Portuni nomine hxc habet .
Leucotboe Graiis Matuta vocabere nofiris .
Inportus natojus erit omne tuo .
§uem nos Portunum Jua lingua PaUmona dicet .
Portunalia vero Fcfta fuere in Portuni honorem celebrata, ludi praeci-
pue , quos eosdem cum Iftmiis apud Grxcos fuilTe funt qui afierunt,
Palaemonios a Palemone, qui idem erat ac Portunus, appellatos . De
his Claudianus de Confiilatu Manlii v. 289. CunBa Paltmoniis ma-
nus exphrata coronks Adfit . Ceterum Portunalia ab Iftmiis difFerre
(cripfit Varro L 5 . de ling. latin. Iftmia enim in Neptuni , Portunalia
vero in Portuni honorem celebrata ; Adde quod Portunalia no&u
agebantur, & initiandi magis quam fpedfoculi fpeciem pnefeferebant .
De Feftis Latinorum, quae in fingulos totius anni menfes celebraren-
turfufeatqueemditeegitPetrusMarcellinus Corradinus Cardinalis
Ampliflimus in Veteris Latii hiftoriae Parte Prima .
19 aedis Divi ivl DED. JE&s Divi Julii dedicatio . Ab Augu-
fto certe fa&a , qui Julii Caefaris avunculi fiii nominis ac famae dila-
tanda? & in perpetuum confervandae ftudiofiflimus fiiit .
20 vin. F. AvGVSTVS excessit . Vinalia . Faftus . Auguftus ex-
ceflit. Vinaliadi&ifiintdies, quibus vinumnovumjovi libabant,
ipfiq 5 guftabant . Bisinannocelebratafiint. Prima ad diem Aprilis
vigefimam tertiam, de quibus Ovidius in Faftis ; altera , quae in Ka-
lendario notantur die vigefima Augufti.De Vinalibus Plin.L18.c29.
Vinalia priora , qwe ante hos dies fimt nono Calendas Maii degufiandis
vmis infiitutai & infra: Extra bas caufas Junt Vinalia altera , qux
aguntur adi$. Kal. Septembris : £9° Varro a Fidicula incipiente occi-
dere mane determinat, quod vult mitium Autumni ejfe , &rbuncdiem
fefium tempeftatibus leniendis infiitutum . De exceflu autem Augufti, •
qui ad decunum quartum Kalendas Septembris in hoc Kalendario fi-
gnatur,itahabet Sueton.in Oftav. Obiit (Auguftus) mcubiculo eo~
E demy
Digitized by GooQle
34 Tabula Antiatina
dtniy quo Pater OSarvius : duobusSextis Pompejo tyjpujejo Cojf.
XIV. Kal. Septemb, bora diei nona , fiptuagefimo fixto ttatts armo
diebus quinque £9° trigmta mmus , Idem Audor poAquam incre<4ibi-
lem pompam , qua Augufti funus ab omnibus Ordmibus celebratum
fuit , enarravit , iiibdit - Keliquias kgerunt primores Eptejtris Ordinis
tunicati , Zff difcintli , pedibufqm nudis ac inMaufoko condiderunt .
Id opus inter Flaminiam viam ripamque Ttberis (ejusapparent vefti-
gia , ubi nunc Templum eft Pivo Rocco facrum) extruxtrat : cir-
cumjeclasque fihas f5t amkdationes mufum populitunc jampubli-
carat.
21 infer l. caesaris. Inferiar Lucii Csefaris . Isfiiius Augufli
fiiit . Inferix vero eazdcm fuere acfacrifkia Diis Manibus fif Ludi
Exequiales,&: quxcumque in dcfun&i alicujus memoriam publice fie-
rent. Latinorum morem in inferiis celebrandis fufe habes defcriptum
in noftro de Antiatibus libro «
22 feriae iovi. Omnium celcberrimae crant Fetue Latmae, quae
abomnibus Latinis Populis in MonteAlbano Jovi Lariabfcbant.
De illis fufe pariter & erudite Cardinalis Corradinus in prima Vete-
ris Latii Parte.
23 comm dcclx. Commeatus feftertium feptingentks {exagjts .
In hac ipfa Tabula ad prid. noru Jul hahes comm h-s ecexxc
Commeatus feftertium trecenties oftuagies . Commeatus auteno
idem erat ac Armona , five Cibaria, qua? ftatis dtebus de publica da-
bantur plebi . Cajf, de Bell. GaJL c. 48. Ea con/iko uti fimmento emsr
meatuquty qui exSequams GSPHeduis importmtur, Cttjarem mter*
cktderent.
. 24 infer di. InferiaeDivi fcc.Delnferiis iximusa 21.
25 IN Cir. InCirco. Ludi nempe Circenfes exhjhiti.
IN CiRC. De his fufe egimus ubi de Ludis Antiatuai.
16 h-s x. Seftertiumdeaes. De Seftertus vide noxas priraa» par-
tis hujus Tabula? .
• 27 avg aed apoll DEWCAvTT . Auguftus a^dcm Ajttllinisde*
dicavit . Dchacaede ka Sueton. in Qflav. cip. Temphme JpoUmis
meapartt Palatvut ehmus excitavit ( Auguftus ) quam fulmmt iBam
defi-
Digitized by Gooole
Illustrata. 35
defiderari a Deo harufpices pronunciarunt . Addita Porticus cum TSi-
bliotheca Latina Gracaque , quo loco jam finior fiepe etiam Senatum ba-
buit , Decuriafque Judicum recognovit .
28 infer germanic. Inferiae Gcrmanici. Multi quidem hoc
nomine appellati , praecipue ex Imperatoribus , quicumque rerum ali-
quid bellicarum in Germania gdfiffent . Tabulam autem loqui puto
de Inferiis Germanici Csefaris filii Drufi Neronis Gerrnanici. Is au-
tem Germanicus Cjefar Augufto cum ^imis dilectus ab Tiberio
Augufti juflu adoptatus, verum prae invidia fraude fublatus, fremente
populo Redde Germanicum. Vide Sueton. in Oftav. & Tiber. Huic
Ovidius Faftorum libros infcripfit fic init. 1. 1 .
Refpice pacato Cejar Germanice vultu
Hoc opusy €5>* timidie dirige navis iter. C5^r.
29 vern dies fest. Vemani dies feftus . De Vernano videno-
tas primae partis hujus Tabula* .
30 Divvs avg tog. Divus Auguftus Togam
rilem svm. Virilem fiimfit . Virilem Togam fiimebant Ro-
mani poft annum 1 5 . , vel ut aliis pkcet, 1 6. Dicebaturque Virilis eo
quod e pueris veluti ac ephebis qui eam induerent ad virorum cattum
tranfirent . Eadem fuit Virilis Toga ac Pura nullo nempe purpurae
praetextu ornata,qualis erat Praetexta puerorum veftis. Di&a eft etiam
Libera; quo namque die fumebatur,initium veluti libertatis erat. Li-
berabantur enim a fervitio pedagogorum & cuftodum . Unde San-
&us Paulus Galat.4. v. 1 . & 2. refljflime : §umto tempore bares par-
vulus efi nibildiffert a Servo , cum fit dominus omnium yfed fub tuto-
ribus iy aBoribus efl ufque ad pr<efinitum tempus apatre . De hac
libertate Hor. in Art. poet.
Imberbis jwvenis tandem cuftode remoto ,
& O vid. de hac Toga Libera. Trift. 4. el. 1 o.
Interea tacito paffu labentibus armis ,
Liberior fratrifumta mihique Toga l
Qui Virilem Togam fumebant ii togam mutare dicebantur. Hor. Od.
35.1. 1.
Nulliplura tamen dividit ofcula
£ 2
Digitized by
16 Tabula Antiatina
Qwm dulci Lamice , memor i
AHdtnonalioregepuertut^
Mutat<eque fimulToge :
Porro dies , quo Toga mutabatur , feftus deinceps quotannis habeba-
tur , ut praeter cetera teftimonia Plinii L i . ep.p. & Tertulliani de Ido-
kri. cap. 1 6. aliaque, plane liquet ex hac tabula, in qua dies , quo Au-
guftus togam virilem fumfit inter feftos notatur . Eo die pariter Ca-
pitolium magnapropinquorum amicorumque turba ftipati religionis
caufa afcendebant . Val. Max. 1. 5 . c. 4. Hanc pietatem <emulatus M.
Cotta eo ipfe die , quo togam fitmfit viri/em> protinus ut e Capitolio de-
fcendit &c. Ceterum quot annos natus virilem togam Auguftus fum-
ferit habemus ex Suetonio in haec verba Qmdrimus ( Auguftus ) pa-
trem amifit : duodeeimum annum agens Aviam Juliam defunHampro
concione laudavit. ^uadrienniopoftvirili Toga fitmta militaribus do~
nis triumpho Gejaris Africano donatus eft y quamquam expersbellipro-
pter <etatem . Sueton. in O&av. c. 8.
3 1 A k nov F. Lege. a. five Prima dies Odtidui. K. Kalendae
nov Novembris. F. Faftus. Dehisomnibusac^um infiiperiori-
busnotis.
3 2 LVD PLEB COM H-S.
DC.
Ludi Plebeii Commifli (eftertium (excenties. Ludi Plebeii ii fiint ap^
pellati, quosRomanipoftcxa&osReges, poftque Plebem patribus
reconciliatam , & ex A ventino , in quo fecefferat , redu&am celebra-
verunt. Ita Afconius in proaem. a&ion. in Verr. De his Livius 1. 29.
c. 1 1 . Ludi Romani ter , Plebeti fepties mftaurati .
33 agripp ivl nat. Agrippuiae Juliae natalis dies . Ftfia? vel
NeptisAugufti.
34 epvlvm INDICITVR. Sic habet etiam Maffeorum Kafenda*
rium . Epulum autemfuit publicum convivium Civibus , qui in
propatulo vefcercntur folemniter datum : Horat Satyr. 3 . L 2.
Haredes Staberj fummam mcidere fepulcro .
NificfeciJJenty gladiatorum dare centum
Damnatipopuloparia^atfyepulumarbitrioArri
Fru-
Digitized by
I L L U S T R A T A. 37
Frumenti quantum metit Africa.
Epulum quoque fuit conviyium publicum, quod Diis veluti epulatu-
ris porabatur , eratque facrificii genus , Stemebantur proinde difcu-
bitorii leeliJovi,puta,Junorii,Marti, &c. dicebaturque ledifternium.
Curatores Sacrificii Epulones dicli funt,qui primo Trclviri^mox Quin-
queviri , poftea Septemviri , ac demum ab Augufto Decemviri crcati
fiint . Ex Septemviris Epulonum fuit C. CaelHus , cujus fepulcrum
adliuc extat Romae ad Porram Oftienfem.
3 5 eqvor prob. Equorum probatio . Ita & in altero Kalendario
Maffeorum die Novembris quartadecima , idemquc in utroque nota-
tur quartadecima Septembris • Hanc equorum probationem,per cur-
fum fcilicet, ab Equiriis, qua? menfibus Februario 8c Martio fiebant ,
differre crediderim . Siquidem Equiria Ludi erant , in quibus equi
in Martis honorem currebant in Campo Martio prope eum locum ,
ubi nunc Templum San&ae Maria? in yfy«*w,corrupto vocabulo nun-
cupatum , juxta quod San&us Ignatius Lojola is qui Societatem Jefii
fundavit, five domum ad alendos parentibus orbatos
pauperes pueros inftituit . Dc Equiriis Ovid. 1. 2. Faft. in fine .
Exveropo/ttum permanfit Equiria nomen ,
£W Deus in Campoprojpicit ipje fuo .
3* L AVG NA
tal. Liviae Auguftae natalis dies . Fuit Augufti uxor
viro chariflima , quam ex parte tertia haeredem reliquit Auguftus , &
ferrenomenfuum jiiflit. SuecinO&
37 SOL IN SA
gitt. SolinSagittario. Sagittarius fignum eft Cxlefte
triginta & una Stellis conftans .
3 8 CON. Congiarium. Munus populo datum & rrrilitibus,Dedu-
xit nomen ex congio mcnfura liquidorum ; quod darentur populo
etiam vina pro munere • De Congiariis paffim mentio apud Hjfto-
ricos.
Quamquam meae huic interpretationi ego ipfe non fatis fidam \
cum Congiaria ftatum diem in Faftis habuifTe nusquam legerim .
Haec habui , quae de hac vetuftiilirna Tabula , feu potius Tabulae
frag-
Digitized by GooQle
3§ TjA«Bl7L A Antiati*na
fragmento Antiireperto dicerem : tum ut Antiatibus monumentis* ,
quorum hic (ermo , hcxfquoque tam praeclarum adjungerem ; tum
roaxime ut Alexandro Albano Cardinali Ampliflimo Clementis Un-
decimi Pontificis Maximi fratris filio hanc qualemcumque gratiam
referrem ob ejusdem Tabulae exemplar in a*s incifiim mihi communi-
catum. Ceterum tantum abeft (Tullii verbis utar Tufcul. Qiueft.l. 2.)
ut firibi contra nos nolimus, ut id etiam maxime optemus . In ipfa enim
Gracia , Pbilojbphia tanto in bonore nunquam Juiffet , nifi doflij/tmo-
rum contentionwus^ diffenfionibusque viguiffet .
Digitized by
